KARŞILIKSIZ ÇEK DÜZENLEME SUÇU

Para gibi tedavül kıymeti olan çekin, tarihinde bankaya ibraz edildiğinde karşılıksız çıkması ticari hayatta ciddi sorunlara yol açmakta ve malesef son dönemde bu durumla daha da sık karşılaşılmaktadır. Karşılıksız çek düzenleme suçunun ilk mağdurunun, çeki bankaya ibraz edip karşılığını alamayan meşru hamil olduğu kuşkusuzdur. Karşılıksız işlemi gören çekle karşı karşıya kalan hamilin cezai anlamda hangi yola başvurabileceğini, süresini, karşılıksız çek düzenleme suçunu ve unsurlarını kısaca ele alalım.

Çek Kanunu’nun 5. maddesi 09.08.2016 tarihinde yürürlüğe giren 6728 sayılı kanun ile değiştirilmiş, karşılıksız çek düzenleme suçunun yaptırımı olan hapis cezası kaldırılmıştır. Bu değişiklikten önce karşılıksız çek düzenleme suçunun şikayeti Cumhuriyet Savcılığına yapılıyordu ancak; anılan düzenleme ile şikayetin yapılacağı mercii, süresi, yargılama usulü ve uygulanacak yaptırımlar değişmiştir.

Suçun faili, çek karşılığını banka hesabında bulundurmakla yükümlü olan, yani çek hesabının sahibi olan kişidir. Karşılıksız çıkan çek bir şirket çeki ise; fail çeki imzalamış olan kişi değil, düzenleme tarihinde (aslında vade tarihidir) karşılığını bankada bulundurmak zorunda olan yetkili kişidir. Yani şirketin yetkilisi olan A kişisi çeki imzaladıktan sonra çekin tarihi gelmeden yetkisi sona ermiş ve yerine B kişisi gelmişse, çekin tarihinde karşılığının bulunmamasından B kişisi sorumlu olacaktır.

Karşılıksız çek düzenleme suçu şikayete tabi bir suçtur bu sebeple şikayetin süresinde yapılması önem taşımaktadır. Şikayet, çekin karşılıksız işlemi gördüğü tarihten itibaren 3 aylık süre içerisinde İcra Ceza Mahkemesi’ne yapılmalıdır. Şikayetin 3 aylık süre geçtikten sonra yapılması halinde mahkemeler şikayet hakkının düşmüş olduğuna karar vermekte ve suç yaptırımsız kalmaktadır.

Peki, kimler karşılıksız çek şikayetinde bulunabilir? İlk akla gelen tabi ki karşılıksız işlemi gören çeki bankaya ibraz eden meşru hamildir. Zira; kanun da açıkça ‘hamil’in şikayette bulunacağını belirtmiştir. Ancak; kanunun belirttiği ‘hamil’ kavramının cirantaları da kapsayabileceği yönünde mahkemeler arasında farklı görüşler ve farklı kararlar ortaya çıkmıştır. Bunun üzerine; konu önüne gelen Yargıtay 19. Ceza Dairesi 10.05.2018 tarihli kararında “Karşılıksız çek düzenleme suçunda şikayet hakkının; çeki tahsil amacıyla bankaya ibraz eden hamil ile “karşılıksızdır” işlemi yapıldıktan sonra çeki elinde bulunduran ve aynı zamanda “karşılıksızdır” işlemi yapılmadan önceki dönemde geçerli ve meşru ciranta olan kişiye ait olacağına , 10.05.2018 tarihinde oybirliğiyle karar verilmiştir.” şeklinde karar vermiş ve tartışmaya noktayı koymuştur.

Yani şikayet hakkı çeki bankaya ibraz eden hamil veya çeki elinde bulunduran önceki cirantalardan birine ait olabilecektir. Şikayet hakkı sahibinin belirlenmesinde önemli olan hususun senedi elinde bulundurmak olduğuna dikkat edilmelidir.

Süresinde yapılan şikayet üzerine; İcra Ceza Mahkemeleri İcra İflas kanunu uyarınca yargılama yapmaya başlar. Yargılama sonunda karşılıksız çek düzenlenmesine sebep olan kişi hakkında 1500 güne kadar adli para cezasına,  çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına karar verilir ve sanık yargılama giderlerinden sorumlu tutulur. Verilen adli para cezası; karşılıksız kalan çek bedeli, faizi ve yargılama giderlerinin toplamından da az olmayacaktır, mahkeme adli para cezası bedelini buna göre hesaplamaktadır.

Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına ilişkin karar uygulamada yargılamanın başında koruma tedbiri olarak verilmektedir. Bu karar mahkeme tarafından derhal Risk Merkezine bildirilir ve Risk Merkezi de bu kararı bankalara bildirir.

Mahkemenin verdiği adli para cezası uzlaşma, hükmün açıklanmasının geri bırakılması, erteleme gibi sanık lehine olan hükümler uygulanmaz. Nakden ödenmemesi halinde para cezası hapis cezasına çevrilir ve sanık hapis cezası yaptırımı ile karşı karşıya kalır. Bu durumda adli para cezası veya hapis cezasından kurtulmak isteyen sanığın karşılıksız kalan çek bedelini ödemekten başka çaresi kalmayacaktır.